LILJA

---

eftir Eystein Ásgrímsson

"Allir vildu Lilju kveðið hafa"

---

Allmáttigr guð, allra stétta
yfirbjóðandi engla ok þjóða,
ei þurfandi stað né stundir,
staði haldandi í kyrrleiks valdi,
senn verandi úti ok inni,
uppi ok niðri ok þar í miðju,
lof sé þér um aldr ok æfi,
eining sönn í þrennum greinum!

Æskik þína mikla miskun
-- mér veitiz, ef eptir leitak
klökkum hug -- þvíat inniz ekki
annat gótt nema af þér til, dróttinn.
Hreinsa brjóst, ok leið með listum
loflig orð í stuðla skorðum,
stefnlig gjörð svá at vísan verði
vunnin yðr af þessum munni!

Beiði ek þik, mær ok móðir,
minum at fyr umsjá þína
renni mál af raddar tólum
réttferðugt í vísum sléttum,
skyr ok sæt af vörrum várum
vorðin svá at mætti orðin
laugaz öll í glóanda gulli;
guði værak þau skyldr at færa.

Fyrri menn, er fræðin kunnu
forn ok klók af heiðnum bókum,
slungin mjúkt af sínum kóngum
sungu lof með danskri tungu.
I þvílíku móðurmáli
meir skyldumz ek en nökkur þeira
hrærdan dikt með ástarorðum
allsvaldanda kóngi at gjalda.

Sköpun ok fæðing, skírn ok pryði,
skynsemi full, er betri er gulli,
dreyrinn Krists af síðusári,
synda líkn ok dagligt yndi,
háleit ván á himna sælu,
hrygðin jarðar neztu bygðar
bjóða mér í frasögn færa
fögr stórmerkin dróttins verka.

Herra guð, sá er hverjum er dyrri,
himin ok jörð í fyrstu gjörði.
pryddi hann með þrysvar þrennum
-- þat er rétt trúa mín -- engla stéttum.
Aðr vár hann þó jafnt ok síðan
ærinn ser, en skepnan væri.
Gjörði hann heim ok teygði tíma,
tvá jafnaldra í sínu valdi.

Mektarfullr sá er af bar öllum
i náttúru skærleik sínum,
skapnaðar góðr ok skein í pryði,
skapari næstr í vegsemd hæstri,
eigi lét sér allvel nægja
engill makt, þá er hafði fengit:
meðr ofbeldi öðlaz vildi
æðra sess ok virðing bæði.

Fystiz hann með ofsa æstum
at viðr líkjaz yfrit ríkum
guðs eingetnum syni ok síðan
sér nægjandi öngum vægja.
Fúll metnaðrinn er með öllu
óvarligr, sem ritning próvar:
ætlar sér við dyran dróttin
deila megni, hversu er vegnar.

Svá er greinanda: á samri stundu
sem engillin tók at spillaz,
söktiz hann með sínum grönnum
sem blyvarða í djúpleik jarðar,
blindan þar sem föður sinn fjandann
feiknt ofbeldit kvelr í eldi.
Fávíss er sa, er feðgin þessi
faðma vill enn síðunum spilla.

Dagarnir sex at vísu vuxu
veltiligir um sjávar belti,
áðr en fengi alla pryði
jörð ok lopt, er dróttin gjörði,
pressat vatn í himininn hvassa,
hjörn ok eld sem merkistjörnur,
hagl ok dyr sem fiska ok fugla,
fagran plóg ok aldinskóga.

Breytti guð ok brá til hætti:
blóð ok hold af vatni ok moldu,
léttan blástr af lopti hæsta,
lífs heitleika af sólar reitum.
Ond ok þar til síðan sendi;
sú er skiljandi dróttins vilja,
leið kunnandi um líkams æðar,
líf skínanda af helgum anda.

Svá er líðandi maðr af móður
moldu ok þó með skæru holdi,
Ádam nefndr, er alls í heimi
átti ráð með frelsi ok náðum.
Höfginn rann svá hægr á þenna
heims styranda. Fekk hann skyra
anda gipt, þá er síðan syndi,
sva vorðinna spádóms orða.

Ut leiðandi af Ádams síðu
Évu brátt, sem Moíses váttar,
víst með æru, vald ok ástir
vísa gaf hann þeim paradísar,
þangat til er þan með englum
-- þat er blíðan mest -- lífði síðan
meðr afspringi allt, þat er fengi,
ævinliga ok þakkar gæfi.

Enn at verðleikr viss á jörðu
vyrði sök til himna dyrðar,
boðorðit eitt enn blíði dróttinn
byðr þá þeim í skyldu at hlyða:
"Epli er eitt, er ek banna at bíta
báðum ykkr, enn þit munuð ráða.
Deyja skuluð, ef efnið eigi
einfalt boð með dyggleik hreinum."

Þrútnar, svellr ok unir við illa
engill, hann sá er hafði fengit,
fyrða at sveitin fædd á jörðu
fái þar víst, er sjálfr hann misti.
Ok bruggandi dauðans dreggjar
duldiz hann fyr augsyn manna:
fjölkunnigr í einum innan
ormi tók hann mál at forma.

Sem próvandi segir til Évu:
"Svara mér skjótt, enn hví hefir dróttin
sætasta ykkr blóm at bíta
bannat, enn lofat þó flest allt annat?"
Sva fór þat, at svaraði Éva,
sem margbrugðinn fjandinn hugði:
"At eigi vit lífs af leiðum
léttliga hröpum á dauðans stéttir."

Léttliga fann, sem ljósin vátta,
léttleika í svaranna reiki.
því treystiz hann framt at freista
flærðum settr ok talar með prettum:
"Eigi munuð it Ádam deyja,
andlits hvít, þótt eplit bítið.
Heldr munuð it með heiðr ok valdi
horsk ok rík við guðdóm líkjaz."

Auðgint mjök því Éva trúði,
át hón blóm, enn tapaði sóma
ok til með sér Ádam teygði;
át hann þat, er hann vissi bannat.
Uggði hann at Éva styggðiz,
ef neitaði hann bæn at veita.
Fjandinn gat svá í fyrstu blindat
fedgin vár með nógu dári.

Refsar þeim at réttum dómi
ríkr herra fyr ódygð slíka:
rak þau braut af sæmdarsæti
snauð ok nökt í písl ok dauða.
Veltuz aum í veslum heimi
víða lands, þar er nær öll síðan
lyða kind með sárum syndum
sendiz framm af Ádams lendum.

Remman brast af rót í kvistu,
rann þá glæpr af hváru til annars.
Leið svá heimr um langan tíma
lífs andvani, enn fullr af grandi.
Léttir hvárki ugg né ótta;
eitt er mest, er þó er á lesti;
opit helvíti, búit með bölvi,
bauð sik framm við hvers manns dauða.

Heimr er dauðr, enn hvat er til ráða?
Hvar getr hann, er sér megi bjarga?
Hvergi! þvíat í synda saurgun
sannliga hverr at þyngir annan.
Eitt er til, þat er ek vil vátta:
-- á ek grátandi frammi at standa --
at þú sjálfr, enn dyri dróttinn,
dugir nú ferð, svá at lífguð verði.

Veitt er líf, þat er varð ok mátti,
veitt er líf, þat er Ádam neitti.
Su miskunn á settum tíma
sendiz fram af guðdóms hendi,
ljós í heim at lifanda kæmi,
lifanda víst, þat er kvaldar andir
tæki í brott úr djöfla díki;
dyrð englanna slíku styrði.

Tendraz öll ok tala með snilli,
tungan mín, af herra þínum!
Um stórmerkin áttu at yrkja
yfirspennanda heima þrennra.
Bjúg ok sár í bandi værir,
bandi rétt ens nezta fjanda,
nema hjálpræði guðs et góða
gefit á jörð mik leystan hefði.

Nær ok firr með skygnleik skyrum
skipandi allt með syni ok anda
föðurpersónan engli einum
erindi byðr, enn þessi hlyðir:
"Fljúg ok seg þat Máríu meyju
mætri, þeiri er ek skal gæta:
minn eingason holdi hennar
hlyðinnar vill björtu skryðaz!"

Móðir oss er Máría þessi,
mektar blóm ok full af sóma,
glæsilig sem roðnust rósa
runnin upp við lifandi brunna,
rót ilmandi litillætis,
logandi öll með skírleiks anda,
guði unnandi ok góðum mönnum,
guði líkjandi í dygðum slíkum.

Engi sé ek at jarðlig tunga,
enn háleiti stjörnureitar
dróttinn, þér, sem verðugt væri,
vandat fái nú stef til handa.
Se þér dyrð með sannri pryði,
sunginn heiðr af öllum tungum
eilífliga með sigri ok sælu!
Sæmd ok vald þitt minkaz aldri.

Leið, sigrandi páfugls pryði,
pentat innan firmamentum
Gábriel sem geisli sólar
gleðiligr þá í lopt en neðri.
Sendiboði kom sjaufalds anda
-- svá er greinanda -- at húsi einu.
Sannr meydómrinn sat þar inni,
sjálft hreinlífit, gimsteinn vífa.

Ok svá veik at meyju mjúkri:
"Máría, hlyð nú orðum várum!
Frægast víf, þér færik ave,
full miskunnar sætum brunni.
Samangaupnandi sína skepnu,
sannr höfðinginn engla ok manna,
byggir þér fyr brjósti skæru.
Blessuð mær, þú ert sprundum hæri."

Heyrði ok trúði, enn undraz orðin,
jungfrú kyrr, því at vissi hón fyrri
aldri kvaddan man á moldu
með þvílíkri tígnar kveðju.
Fyrirbjóðandi henni at hræðaz,
hofuðengillinn talaði lengra:
"Guð himnanna framm mun fædaz,
frúin skínandi, of holdi þínu."

Fréttir nu, með hverjum hætti
henni bæri til fögnuð þenna,
borgarmúrr svá at brysti hvergi
bygð geymandi hreinleiks dygða.
Engill segir, at ei muni syndgaz,
jungfrú blíð, þótt sveininn smíði
haglig myndum heilags anda,
hold ok bein af líkama hreinum.

Loptin öll af ljósi fyllaz,
legir ok grund þau stóðu ok undraz.
Kúguð sjálf svá nærri nógu
náttúran sér ekki mátti.
Giptiz öndin guðdóms krapti
góðu ok huldiz Máríu blóði.
Glaðrar dvelz í jungfrú iðrum
ein persóna þrennrar greinar.

Hjörtun játi, falli ok fljóti
fagnaðar lauf af hvers mannz augum,
æ þakkandi miskunn mikla,
minn dróttinn, í holdgan þinni!
Sé þér dyrð með sannri pryði,
sunginn heiðr af öllum tungum
eilífliga með sigri ok sælu!
Sæmd ok vald þitt minkaz aldri.

Fimm mánuðum ok fjórum síðar
fæddiz sveinn af meyju hreinni,
skygnast sem þá er glerit í gegnum
geisli brár fyr augum várum:
glóar þar sól at glerinu heilu.
Gleðiligt jóð þat skein af móður,
at innsigli höldnu hennar
hreinferðugra meydóms greina.

Engi heyrðuz, engi vurðu
jöfn tíðindi fyrr né síðar,
bæði senn því at mey ok móður,
mann ok guð bauð trúan at sanna.
Loptin sungu komnum kóngi
kunnigt lof, þar er hirðar runnu.
Himna dyrð er hneigð at jörðu,
her samtengduz menn ok englar.

Þó var ei svá rík, at reifa,
ríkust móðir, ætti góða.
því vár kóngrinn hörðu heyi
huldr, at mætti firraz kulda.
Umsníðingar Jésú pryði
átti dagr at fæðing váttar.
Æsiz blóð um líkama ljósan,
lagaz minnilig tár af kinnum.

Á þréttanda dag til dróttins
dyrðarmenn, er ríkjum styrðu
austr í heim, með offri kvámu
ungan mann at heiðra þann veg.
Umrennandi sex at sinnum
sex daga grein ok fjórum einum
offraz kaus fyr oss at vísu
Jésús sjálfr í musteris hválfi.

Vígdiz oss, þá er vatni döggðiz
valdr himnanna á þrítugsaldri
Jórðánar við æðar hreinar;
Jón baptista dróttni þjónar.
þessi ástvinrinn Jésú Kristi
er nú váttr, at þann dag mátti
samskínandi á grænni grundu
guðs þrenning með lyðum kennaz.

Finn ek, allt at manvit manna
mædiz, þegar at um skal ræða
máttinn þinn, enn mildi dróttinn:
meiri er hann en görvallt annat.
Sé þér dyrð með sannri pryði,
sunginn heiðr af öllum tungum
eilífliga með sigri ok sælu!
Sæmd ok vald þitt minkaz aldri.

Undraz tók enn forni fjandi
fæddan mann, er skilja var bannat,
ok þvílíkt sem andinn segði
orðin slík af tungu forðum:
"þykki mer, sem nyjung nökkur
nálgiz heim ok ættir beima.
Eitthvatt klókt mun dróttin dikta;
duldr em ek þess, þat ferr at huldu.

Jésúm tígna engla rásir
uppi ok niðri af heimi þriðja,
stjórnu ljós ok færðar fornir,
friðar samband á hverju landi.
Slík afla mér sóttar auka
sönn stórmerkin veitt hjá mönnum.
Kvíðik, at hans remming ráða
ríði mér at báðum síðum.

Föðurætt hans trúik fá munu hitta,
finnz móðernit hér með þjóðum.
því er atferðin Jésú burðar
undarlig, svá at skilk þat varla.
Ekki er mér á þessum þokki;
þann veg ferr þeim unga manni.
Aldri var sá fyrr á foldu
fæddr maðr, er ek næsta hræddumz.

Þyrstr er hann ok fölr af föstu,
firrisk hlátr, enn kann at gráta.
Mæðiz hann, ok er móður sinnar
mjólku fæddr, enn reifum klæddiz.
Finn ek þó, at í slíku sannaz,
sjálf náttúran manndóm váttar.
Fysir mik því framm at æsa
flein ódygðar honom at meini.

Mér virðiz, sem miklu hæra
mætum guði er Ádam sæti,
áðr ek sveik þau Évu bæði
ærusnauð í myrkr ok dauda.
Satt er, at fæstir sjá við prettum;
sva mun enn um Jésúm þenna.
því treystumz ek framt at freista;
forðum hefi ek slægvitr orðit."

Sonr Máríu, sonr enn dyri,
sonr menniligr guðs ok hennar,
kenn þú mér at forðaz fjandann
fjölkunngarn, enn þér at unna!
Sé þér dyrð með sannri pryði,
sunginn heiðr af öllum tungum
eilífliga með sigri ok sælu!
Sæmd ok vald þitt minkaz aldri.

Frétt hefik hitt, at freistar dróttins
föstumóðs med ymsum löstum
púkans slægð, at hvern mann hugðiz
hvekkjum vanr í synd at blekkja.
Vélakrings af vöfðum strengjum
vundin opt -- ok sneruz á lopti --
skeytin öll ens flærðar fulla
fjanda brjóst í gegnum standa.

Þessu næst ens kæra Kristi
kenning tók um bygð at renna.
Lífþjónandi lærisveina
leitar, finnr, ok þar með veitir
blindum, hrjúfum, dumbum, daufum,
dauðum, krömdum, ærum, lömdum
augu, græðing, orð, at hlyða,
andir, heilsu, vizku, at standa.

Þetta sér hann fjandi, at fættiz
fólkit hans; ok líz þat vansi,
dæmin góð at vaxa víða,
verri brögð ok lytin þverra.
Púkinn kvaldr ok þeygi þoldi
þenna leik, er harðan kennir,
því flytandi sínar sveitir
synda brjót at drepa sem skjótast.

Leiðan dreng at ljótum ráðum
lokkar hann; sá er Jésú manna,
yfirmorðinginn, innan hirðar
Júdás nefndr, er ovænt stefndi.
Mildan guð við silfri seldi
sveitum þeim, er Júðar heita,
fullum upp af grimdar galli;
grenjaði þjóstr í þeira brjósti.

Fúsir hlupu ok fundu Jésúm
fundinn hröktu, lömdu ok bundu,
bundinn leiddu, hæðnir hæddu,
hæddan rægðu, slógu ok klæddu.
Fjandans börnin þröngum þyrni
þessir spenna um blessat ennit,
þessir negla Krist á krossinn,
keyra járn, svá at stökk út dreyri.

Ættim ver á Jésúm dróttinn
efunarlaust með fullu trausti
út af hjartans instum rótum
allir senn með gráti at kalla.
Sé þér dyrð með sannri pryði,
sunginn heiðr af öllum tungum
eilífliga með sigri ok sælu!
Sæmd ok vald þitt minkaz aldri.

Yfirmeistarinn allra lista,
Jésús góðr, er lífgar þjóðir,
kenn þú mér at stilla ok styra,
steflig orð megi tungan efla!
Ævinliga med lyptum lófum
lof ræðandi á kné sín bæði
skepnan öll er skyld at falla,
skapari minn, fyr ásjón þinni.

Eru æ minnilig eptirdæmi:
yfirbjóðandi himins ok landa
hneigði nú sinn hals ok vægði
hverjum þræl, et lysti at berja,
fátalaðr, með litillæti,
lágraustaðr, með asjón fagra,
svá bjódandi í sáran dauða
sina önd fyr nauðsyn mína.

Hrækjandi þá höfuðin skóku
heiðingjar sem Júðar leiðir.
Flestir allir flyðu Kristi
fylgðarmenn við storminn þenna.
Minnaz verðr, ok má ek ei annat:
móðir guðs í tárum flóði.
Mætti verða, at minnar sóttar
minnaz vildi hón eitthvert sinni.

Höfuðdróttningin harmi þrungin
-- hneigð ok lút hón skalf af sútum --
færdiz nær, þá er fell úr sárum
forsum blóðit niðr um krossinn.
þrútnar brjóst, enn hjartat hristiz,
hold er klökt, enn öndin snökti.
Augun tóku at drukkna drjúgum
döpr ok móð í tára flóði.

Rödd engilsins kvennmann kvaddi
kvadda af engli dróttin gladdi,
gladdiz mær, þá er föðurinn fæddi,
fæddan sveininn reifum klæddi.
Klæddan með sér löngum leiddi,
leiddr af móður faðminn breiddi.
Breiddr á krossinn gumna græddi,
græddi hann oss, er helstríð mæddi.

Þó grét hón nú sárra súta
sverdi nist in hringu ok herðar.
Sitt einbernit, sjálfan dróttinn,
sá hón hanganda á nöglum stangaz.
Armar sviddu af bryndum broddum,
brjóst var mætt. Með þessum hætti
særðiz bæði sonr ok móðir
sannheilug fyr græðing manna.

Fyr Máríu faðm enn dyra,
fyr Máríu grát enn sára
lat mik þinnar lausnar njóta,
lifandi guð með föður ok anda!
Ævinliga med lyptum lófum
lof ræðandi á kné sín bæði
skepnan öll er skyld at falla,
skapari minn, fyr ásjón þinni.

Syni Máríu svartir færa
seggir blandat gall með dreggjum.
Fulla smán ok flestar pínur
fundu þeir, enn heimrinn stundi.
Fölnar skinn ok fellr at enni,
fættaz orð, enn þverrar mætti,
öndin leið af Jésú píndum,
yfirvaldanda himins ok landa.

Ek segi rétt, at engi mætti
ógrátandi vörrum láta,
Jésú minn, ef létrit læsi
linhjartaðr af píslum þínum.
þvíat náttúran æpti af ótta
öll skjálfandi, enn himnar sjálfir
tyndu ljósi, er berr vart bundinn;
bifaðiz hauðr í þínum dauða.

Enn í andláti Jésú sæta
oss er flutt at gægz á krossinn
fjandinn hafi ok frétt at syndum
færaglöggr, ef nokkur væri.
Hlægir mik, at hér mun teygjaz
hans forvitni sér til vansa.
Eigi mu nú ormr enn bjúgi,
agn svelgjandi, á króki fagna.

Öll helvítis járnhlið skjálfa;
undraz myrkr, at ljós er styrkra.
Hlaupa fjandr ok ætla undan;
ódæmin þeir sögðu at kæmi.
Hræzlan flaug um heljar bygðir;
helga menn, er fjötrar spenna,
hlaut óvinrinn laust at láta
lamdr ok meiddr, er valdit beiddi.

Hvat er tíðinda? Hjálpaz lyðir.
Hví nu? því at lét Jésús pínaz.
Hvat er tíðenda? Hraktr er fjandinn.
Hverr vann sigrinn? Skapari manna.
Hvat er tíðinda? Helgir leiðaz.
Hvert? Ágæt í tígnarsæti.
Hvat er tíðinda? Himnar bjóðaz.
Hverjum? Oss er prísum krossinn.

Signat ljós, enn sæti Jésú,
sannr lífgari dauðra manna,
drag þú mik fra djöfla bygðum,
dróttinn blíðr, ok hall mér síðan!
Ævinliga med lyptum lófum
lof ræðandi á kné sín bæði
skepnan öll er skyld at falla,
skapari minn, fyr ásjón þinni.

Sé ek ei þann, at út megi inna,
orða snild þó at prófa vildi,
alla gleði, er fekk at fullu
forn Ádam við Jésú kvámu.
Sjálfr hann einn því at batt með bölvi
börn sín öll í dauðans pínu,
enn nú leysti öll úr banni
eitt hans barn ok miskunn veitti.

Hví stundaðir, forni fjandi
fremdar snauðr, á Jésú dauða?
Eða þóttiz þú meiri at mætti,
máttrinn hans þó at guðdóm váttar?
Eða hugðir þú líkams lygdir?
Líkam tók hann meyjar ríkrar.
Overðgan hann flengdu fyrðar:
flekklausastr hann vann til ekki.

Þú fyrdæmdir auma Évam,
Éva mann fyr eplit bannat,
maðr bannsettr um allar ættir,
ættin Krist, er spjóti nisti,
Kristr þik þó, er fant í fyrstu
fyrstan prett ok manndráps lystir.
Svá ódygðar brandrinn bjúgi
beygðiz aptr í þína kjapta.

Síðan reis með sigri af dauða
sunnudag ok gjörði kunnan
sinn odauðleik morgum manni
mildin sjálf, þótt deyja vildi.
Tvennar gengu tvisvar sinnum
tíu dægranna rásir hægar,
áðr en upp yfir himna hæðir
hóf hann blóð, þat er tók af móður.

Umrennandi sjau at sinnum
sjau daga grein ok þar til einum
hingat sendi hann helgan anda
hreinferðgastan lærisveinum.
Vegsamligr til handar hægri
hann er guðs með virðing sanna.
Sinn bjóðandi faðminn fríða
fyrða laðar til himna dyrðar.

Máríu son, fyr miskunn dyra
manns náttúru ok líkam sannan
kenz þú við, svá at mín þú minniz,
minn dróttinn, í ríki þínu.
Ævinliga med lyptum lófum
lof ræðandi á kné sín bæði
skepnan öll er skyld at falla,
skapari minn, fyr ásjón þinni.

Enn mun koma í öðru sinni
alls valdandi kóngr at gjalda
seggja ferðum sínar gjörðir
sóma örr á efsta dómi.
Svá geisar þá eldr ok eisa
jörð ok fjöll í heimi öllum,
eigi finnz þá upp úr skyjum
óbrunnit ok niðr at grunni.

Upp rísondum allra landa
ibyggjorum við dóm enn hryggva
Jésús mun þá sárin syna
súthrærandi ok píslarfæri.
Orð ok hugsan, allar gjörðir
eru kannaðar hvers sem annars.
Bjóðaz hvárki blót né eiðar,
byrgjaz úti gjafir ok mútur.

Engi finnz á þessu þingi
þrætugjarn né klókrar varnar
orða hreimr, er á dróttins dómi
dreifaz menn í flokka tvenna.
Aðra sveit með hæstum heiðri
hefr hann langt yfir speras efri,
steypir þá með eymd ok ópi
öðrum niðr í fjandann miðjan.

Reknir brott í dauðans drukknan
drepnir menn, er þar skulu brenna,
gnísta tennr í fylu ok frosti;
fjandr í kring um búka standa.
Brigzl ok hróp er at görvum glæpnum,
grimmlig sótt í myrkri ok ótta.
Engi er ván á öðru en pínu,
eilíf nauð, enn kvikr er dauðinn.

Þessu í gegn mun finna fögnuð
fyrða hverr, er til sinnar dyrdar
herran bauð með hæstri pryði;
heim leiddir þvíat verða beimar:
ungir, glaðir enn, frjálsir, friðir,
færir, mátkir, vitrir, skærir.
Hátið gild er um allar aldir
alda þeim með virðing haldin.

Tárum rigni, enn tungan þagni,
taki af mál, enn þurftug sálin
beriz um fast, svá at búkrinn hristiz!
Bið ek óttandi: hjálp mer, dróttinn!
Ævinliga med lyptum lófum
lof ræðandi á kné sín bæði
skepnan öll er skyld at falla,
skapari minn, fyr ásjón þinni.

Tvá hræðumz ek: dóm ok dauða.
Deyr sá margr, er engi bjargar.
Mitt eitt veit ek líf et ljóta
leiða mik í dróttins reiði.
I margfaldri synda saurgan
svíðir brjóst of hefndum kvíðir
fyr afbrigði flestra dygða;
fátt er þat, er síðuna váttar.

Vindi fullt hefir veslan anda
várt ofbeldit löngum feldan.
Blár ok ljótr í öfundar eitri
jafnan hefi ek næsta kafnat.
Reiðigull med sárum sullum
svíðrar mér um blásin idrin.
Hrygðin slítr af hjarta rótum
harðan styrk í súta myrkri.

Festiz opt í fjúki lasta
frost ágirni mér í brjósti.
Græðgi drep með glæpum auðgum
grefz hér inn með krókum stinnum.
Hræðliga með blindri blíðu
blekkiz hold í dauðans flekkun.
Hrelldr af slíku ætta ek aldri
ugglauss vera, þótt miskunn huggi.

Fyrirlátið mer, faðir enn sæti,
fyrirlátið mer! Ek vil gráta
orð ok hugsan, illar gerðir
auðmjúkliga ok firraz dauða.
því lyt ek nú þér at fótum
þröngdr ok kvaldr af mæðing taldri.
Klökkr ok hræddr ek þurfa þykkjumz
þina vægð í nauðsyn mína.

Svá fysumz ek, sæti Jésú,
synda líkn, at þeira myndir
lítaz mer, sem liggi þrútit
linna eitr um hjartat innan.
Send hingat mér sjaufalds anda
sanna gipt, þá er leysi úr banni
mina önd, svá at mættak þjóna,
Máríu blóm, fyr ykkrum sóma!

Laust aldrigi lát mik, Kriste,
lasta vinds í bylja kasti!
Typta mitt, ok tem sem optast,
tendrat brjóst með líknar vendi,
svá at grátandi fúss at fótum,
faðir skínandi, krjúpa ek þínum
hvert þat sinn, er ek kulda kenni
kostalauss af glæpa frosti!

Beiðik nú fyr Máríu móður
mjúka bæn ok fagran tænað,
á treystandi, Jésú Kriste,
yðra vægð, er tyndum nægðiz:
pín mik, áðr en dettr á dauði,
dróttinn minn, í kvölum ok sóttum,
at því miðr ek sé þá síðan
slitinn af fjandans króki bitrum!

Lífit sjálft, at luktri æfi
leys mitt bann fyr iðran sanna!
Oleo smurðr enn veit at ek verða
viðrkannandi mildleik þenna!
Hreinast gef þú hjarta mínu
hold ok blóð, er tókt af móður,
listiligasta leiðarnesti
leystri önd af holdsins böndum.

Hræðumz ek, at sárt muni svíða
samvizkunnar bygð af grunni,
sundruð öll, þá er syndir kalla
sina eign á hjarta mínu.
Dökkvir munu þá fjandans flokkar
færaz nær með ópi ok kæru,
búnir mik at brenna ok skeina,
bíta, kremja, rífa ok slíta.

Mun þú þetta, enn dyri dróttinn,
djöfla sveitum nökkut veita,
mina önd at meiða ok pína,
Máríu barn, enn hjálpar varna?
Heitu ok rauðu hjartablóði
hana leystir, ok því ma ek treysta,
Jésú, þinni ást, er monnum
öllum bauð til lífs frá dauða.

Heyr þú mik nú, himins ok jarðar
háleit bygðin allra dygða,
megin dróttningin manna ok engla,
móðir guðs ok blezan þjóða!
þá er mæðumz í nógum nauðum,
nálæg verð þú minni sálu!
Vef ágætu verndarskauti,
ván mín sonn, er hjálpar monnum!

Máría, kreist þú mjólk úr brjóstum,
min dróttning, fyr barni þínu!
Dreurug föðurnum syn þú sárin,
sonr Máríu, er naglar skáru!
Ek vænumz, at ykkrum þjóni
engi kvöl megi dróttna lengi,
miskunnar þá er mjúkust renna
merkin slík um himna ríki.

Frammi stattu, er fæddir dróttin,
fyr skínanda barni þínu!
Miskunn bið þú at mjúka finni
maðrinn hverr, enn glæpi þverri!
Ber þú framm af blíðum vörrum
bænar mál fyr kristnum sálum!
Máría, Jésú móðir dyrust,
mun þu, at eigi skiljumz undan!

Þú ert hreinlífis dygðug dúfa,
dóttir guðs ok lækning sótta,
giptu vegr ok geisli lopta,
gimsteinn brúða ok dróttning himna,
guðs herbergi ok gleyming sorga,
gleðinnar past ok eyðing lasta,
líknar ædr ok lífgan þjóða;
loflig mær, þú ert englum hæri.

Þú ert elskandi ein af sprundum,
agætust fyr litillæti,
um bætandi bragna syndir;
blessuð mær, þú ert dróttni kærust.
þu ert hitnandi heilags anda
höll ok prydd með dáðum öllum,
ei kennandi, kvitt af syndum,
krapta þröng, enn löstinn öngvan.

Máría, ert þú móðir skærust,
Máría, lífir þú sæmd í hári,
Máría, ert þú af miskunn kærust,
Máría, létt þú synda fári!
Máría, lít þú mein, þau er váru!
Máría, lít þú klökk á tárin!
Máría, græð þú mein en stóru!
Máría, dreif þú smyrsl í sárin!

Tungusætr af einhverr yta
orðum hyggz í kvæði at skorða
mjúkan dikt at makligleikum,
min dróttning, af heiðri þínum,
því er líkast, sem rási ok reiki
ráðlauss seggr at ymsum veggjum
fældr ok byrgðr, ok feti þó hvergi
fúss í brott úr völundarhúsi.

Hrærð af list þó at hvers manns yrði
hold ok bein at tungum einum,
vindr ok leiptr sem grænar grundir,
grös ilmandi, dupt ok sandar,
hagl ok drif, sem fjaðrir fugla,
fiskar, dyr sem holt ok myrar,
hár ok korn sem heiðar stjörnur,
hreistr ok ull sem dropar ok gneistar,

Viðr ok grjót sem staðir ok stræti,
strengir, himnar, lopt ok englar,
orma sveit ok akrar hvítir,
jurtir, málmr ok laufgir pálmar --
augabragð þótt aldri þegði,
allar þær af fyrnsku væri
maðar, fyrr en Máríu pryði
mætti skyra fullum hætti.

Máría, ver þú mér í hjarta,
mildin sjálf, þvíat gjarna vildak,
blessuð, þér, ef mættak meira,
margfaldastan lofsöng gjalda.
Loflig orð í ljóðagörðum
listiligri móður Kristi
öngum tjáir at auka lengra:
einn er dróttinn Máríu hreinni.

Enn krossfesti kraptr enn hæsti,
Kristr, er fjórir broddar nistu,
þér byð ek ok þinni móður
þetta verk, er í einn stað settak.
þá látið mik þessa njóta
þröngskorðaðra kvæðisorða,
er þit sjáið mik öllu varða,
öndin mín at forðiz pínu!

Veri kátir nú virða sveitir!
Vættik þess, í kvæðis hætti
varkynni þó at verka þenna
vándak miðr, en þætti standa.
Varðar mest, til allra orða
undirstaðan sé réttlig fundin.
Eigi er glöggt, þó at eddu regla
undan hljóti at víkja stundum.

Sá er óðinn skal vandan velja,
velr svá mörg í kvæði at selja
hulin fornyrði, at trautt má telja;
tel ek þenna svá skilning dvelja.
Vel því at hér ma skyr orð skilja,
skili þjóðir minn ljósan vilja,
tal óbreytiligt veitt af vilja:
vil ek, at kvædit heiti Lilja.

Sannri ást ok sætu brjósti
sinni rétt fyr hjálp ok minni
segi Máríu hverr, er heyrir,
hennar vers, á diktan þessa!
Verða kann, at mærin minniz
min, þá er ligg ek kvaldr í pinu.
Berr mik þar til ván, á vörrum
víst ef léki dominus tecum!

Allmáttigr guð, allra stétta
yfirbjóðandi engla ok þjóða,
ei þurfandi stað né stundir,
staði haldandi í kyrrleiks valdi,
senn verandi úti ok inni,
uppi ok niðri ok þar í miðju,
lof sé þér um aldr ok æfi,
eining sönn í þrennum greinum!

LILJA er fengin frá Geoffrey B. Muckenhirn
(geofmuck@uiuc.edu)